«رفوگری» هنری زنده در مسیر بالندگی فرش فارس

به گزارش خبرنگار مهر، فرش بافی و رفوی فرش از دیرباز در شیراز به خاطر وجود پیشینه ای دور و دراز که فارس در این هنر به جای گذاشته، دیده می شود.

شاید قلب تپنده فرش را در شیراز بتوان مجموعه زندیه و بازار وکیل و سراها و سراچه های این بازار دیرپا عنوان کرد. یکی از این سراها که در ورودی بازار قرار دارد و سال ها گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری را به خاطر بافت سنتی ساختمان و هنرمندانی که در این سرا به بازسازی فرش مشغولند به سمت خود می کشاند، سرای گل است.

این سرا که قدمتی یکصدساله دارد ماوای هنرمندانی است که ساعت ها نشسته روی زمین سخت عمر خود را صرف کار با ارزش رفوگری کرده اند و با عشق به این هنر که به دیرپایی فرش گام برداشته هنوز به این کار وفادار مانده اند گرچه از کمترین دستمزدها و حمایت ها برخوردارند.

رفوگران چشم،گردن، کمر و دستان خود را می دهند تا هنر فرش باقی بماند

در این باره یکی از این هنرمندان عرصه رفوگری به خبرنگار مهر گفت: ۱۵ سال است در کار رفوگری هستم، اما کمتر کسی به این کار ارزش می دهد. به عنوان کسی که این کار را انجام می دهم می گویم این هنر است. کسانی که رفوگری می کنند چشم،گردن، کمر و دستان خود را می دهند تا هنر فرش باقی بماند.

محمد پلنگی با بیان اینکه به تازگی بیمه رفوگران فرش برقرار شده، بیان کرد: برای این بیمه هر روز دچار مشکلات تازه ای هستیم و از بیمه تکمیلی هم برخوردار نیستیم.

وی درآمد این شغل را نسبت به زحمتی که دارد ناچیز دانست و افزود: برای یک رفو در نهایت ۳۰ تا ۴۰هزار تومان پرداخت می شود.

او گفت: بیشترین رفویی که انجام می گیرد برای فرش دستباف است. زیرا فرش ماشینی به ندرت رفو می شود.

در گذشته رفوگری از اهمیت بیشتری برخوردار بود

اصغر مکاری هم که ۲۴ سال است این هنر را پیشه کرده و از کودکی نزد برادر و نزدیکان آن را فراگرفته، اظهار کرد: در گذشته رفوگری از اهمیت بیشتری برخوردار بود، اما اکنون از آن استقبال آنچنانی نمی شود. رفوگری به عنوان یک هنر از ارزشی برخوردار نشده است.

وی با بیان اینکه یک رفوگر الزاما نیاز دارد به هنر فرشبافی احاطه داشته باشد، گفت: بافندگی فرش کوچکترین نیاز رفوگری و آسانترین بخش آن است.

مکاری رنگ شناسی و زیبایی شناسی را نیاز رفوگری دانست و افزود: همه اینها بستگی به سلیقه یک رفوگر دارد، بدین شکل که مانند یک انسان که به ظاهر خود می رسد باید سلیقه در آن به خرج داد.

وی علاقه نسل جوان به رفوگری را کم عنوان کرد و ادامه داد: نسل ما برای گرفتن پول به این شغل نپیوست، چراکه گاهی می شد سه یا چهارماه حقوق دریافت نمی کردیم، زیرا هدف ما بیشتر فراگیری هنر بود.

این رفوگر شیرازی اسفندماه را پرکارترین موعد کار رفوی فرش عنوان کرد و افزود: البته امسال کمتر مراجعه کننده داریم، زیرا مسایل اقتصادی اجازه تعمیرات یا شستشوی فرش به خانواده ها نمی دهد.

رنگ شناسی و زیبایی شناسی نیاز رفوگری فرش است

 وی ترجیح خود را برای کار روی فرش دستباف می داند و گفت: فرش دستباف بزرگترین هنر است، وقت هایی قالی هایی را رفو کرده ایم که از موزه آورده شده اند.

مکاری عدم وجود موزه فرش در استان فارس که خاستگاه این هنر است را ضایعه ای برای آن دانست و افزود: فرش فارس به خاطر دارا بودن بیش از هزار نقشه منحصربه فرد است. این فرش از نظر رنگ آمیزی و نقشه متمایز از دیگر نمونه هاست به این خاطر است که خارجی ها بیش از هر فرشی آن را دوست دارند، زیرا بر اساس تخیلات هنرمندان فرشباف پدید می آید.

وی که فرزند یک مسگر است میزان کاری که یک فرش برای رفوگری نیاز دارد را غیرقابل تخمین عنوان کرد و بیشترین آسیب به فرش را ناشی از بیدزدگی و پوسیدگی دانست و ادامه داد: فرش در صورتی رفو نمی شود که از نظر هنری دارای ارزشی نباشد. ممکن است فرشی دارای ارزش ریالی بالایی نباشد، اما صاحب آن به خاطر ارزش تاریخی مایل باشد با چندین برابر قیمت آن را به رفو بسپارد.

یکی از قدیمی های رفوگری شیراز که او هم سابقه ای ۲۶ساله در این هنر دارد، اظهار کرد: عمرم در این هنر سپری کردم تا از بین نرود. از ابتدا هم به عنوان پادو به این کار پیوستم و بدین گونه نبود که از راه نرسیده به رفو بپردازم.

علیرضا مکاری آموزش رفوگری را مورد اشاره قرار می دهد و گفت: ممکن است بشود در ۶ماه این کار را آموخت، اما بیشتر این آموزش ها به صورت تئوری است و در حدی است که فقط با آن کمی آشنا شوند درحالی که نسل من فقط ۳سال آموختیم میخ چهارچوب فرش را صاف کنیم.

وی که رفوگری را نزد محمد دهقان از پیشکسوتان هنر فرش و رفوگری شیراز فراگرفته است، سرای گل مجموعه زندیه را ماوای هنر رفوگری فرش دستباف شیراز عنوان می کند و گفت: قدیمی ترین فرشی که رفو کردم متعلق به تیره مزیدی عرب بود که بر اساس تخمین خبرگان فرش افزون بر ۱۲۰سال قدمت داشت. این فرش در اثر بیدزدگی از آلمان به شیراز آورده شد تا رفو شود.

مکاری گذشته هنر رفوگری را بهتر از امروز دانست و افزود: نسل جدید باید وقتی وارد این حرفه شود که زندگی اش محیا باشد تا در دوران فراغت به آن بپردازد یا دست کم ۵۰درصد زندگی خود را به آن اختصاص دهد.

وی ابراز کرد: نسل گذشته رفوگری بیشتر به سوی تجارت فرش رفته اند و نسل ما نیز بر اساس علاقه به این هنر ادامه می دهند.

گزارش و عکس: محمد حسین نیکوپور